Arantzazuko kanta berriakTestua: Salbatore Mitxelena
AEP-2, 47-48 or. (OKA-1969, 9. or.)
Doinua: Herri-doinua, Mitxelenak moldatua
AEP-2, 248. or. (ik. OKA-1969, 2. kanta, 8-9 or.)
– AAB: 156, 194, 214, 241, 257 –
- Uxo mandataria:
nondik zatoz, nondik?
– Nondikan natorkizun?
Zeru-goi bertatik,
zuri hestura hortan
laguntzeagatik
ta eraman zaitzadan
Zerura zuzenik. - Uxo mandataria:
ez det nahi besterik:
atera nazazula
hestura hontatik.
Arren egizu, bada,
hainbeste nigatik:
eraman nazazula
Zerura zuzenik. - Ni aurretik naizela
hatozkit atzetik.
Zerurako bidexka
ondotxo dakit nik.
Mendi santu batera
joko degu lehenik,
handik hegatutzeko
Zerura zuzenik - Ai uxo gidaria:
alperrik, alperrik.
Zu hegan zoazela
ezin jarraitu nik.
Ez didazu emango
beste gidaririk,
Mendi santu hortara
naramakeanik,
handixek igotzeko
Zerura zuzenik? - Nun dagon Mendi hori
bada dakianik.
Hara Errodrigotxo
gainbehera Aloñatik.
Hartxek erakutsiko
neronen partetik
nondik igo zindezken
Zerura zuzenik.
AEP-tik jaso dut abesti-testu hau zuzenean. Lehenago Arantzazu aldizkarian argitaratua zuen (XXVII, 1947, 279. zenb., 68. or.), doinu eta guzti, baina 2. eta 3. estrofa gabe, geroago OKA-n bezala –letra etzanez adierazi ditut bi horiek–. Honako aurkezpen-hitzak idatzi zituen orduan: “Arantzazura zetorren erromesen bat galtzen bazan, uxo bat agertzen omen zitzaion bidea erakustera...”. Bestelako aldaketaren batzuk ere egin zituen aldizkariko azken bi ahapaldietan (hemengo 4. eta 5.ean), testua AEP liburura pasatzean, eta gero OKA-ra. Adibidez, honetara dago aldizkarian hemengo 5. ahapaldiaren bigarren partea: “Arek erakutsiko / neronen partetik / nondik igo zindezken / Zerura zuzenik”.
Kanta hau ez da zuzenean Arantzazuri buruzkoa; baina tradizioaren arabera, Arantzazuko erromesek ere kantatzen zuten (AEP-2, 45. or.) eta zuzenean Arantzazuri buruz ere kantatzen zuten Lesakan behintzat (ik. AEP-2, 47. orrialdeko oin-oharra):
Maitia, goazemazu Arantzazu'ra fit,
zu aurrean eta ni narraikizula ondotik.
Usotxua, egizu ainbeste nigatik;
bestela joango naiz laixter mundutik.
Mitxelenak ez du doinuaren jatorririk ematen; herri-kanta da. Bertsolaritzaren datu-baseak doinuaren biltzailetzat ematen du Mitxelena. Arantzazu aldizkarian bi ahotsetara moldatu zuen; AEP-2n (4. doinua, 248 or.) ahots bakarrera eman zuen. OKA-n ere bi ahotsetara argitaratu zuen, aldizkarikoa zerbait birmoldatuz. Ondorengo harmonizatzaileak OKA-ko aldaeran oinarritu ziren.
Estanislao Sudupek jarri zuen kanta hau 4 ahotsetara (AAB: 156) –horixe grabatu zuen 1965ean Arantzazuko koruak–. Martzelino Idoiagak organoko laguntza ipini zion (ik. OKA/Id, 2. kanta; AAB: 257).
Jose Maria Ibarbiak, kanta honen kopia –kopia hutsa– bere bilduman jasotzeaz gain (Arantzazukoak, 8. kanta, 5. or.), bestelako forma ere eman zion doinuari, “Maite zaitut” izen ezustekoko kanta sortuz (Arantzazukoak, 21. kanta, 17. or.). Bertan jaso zituen estrofak laburragoak dira, ordea –oin bana falta zaie, batean azkenekoa eta bestean aurrenekoa–; ez AEP-n eta ez bestelako iturrietan ageri dira beren horretan, baina Mitxelenaren kantaren lehen hiru ahapaldietan aurki daitezke hemengo ideiak eta esamoldeak. Honetara daude Arantzazukoak sortako partituran:
– Uxo mandataria
nondik zatoz nondik?
– Nondikan natorkizun?
Zeru goietatik,
zuri hestura hortan
laguntzeagatik.
– Zu hegan zoazela
ezin jarraitu nik;
mendi santu batera
heldu nahi nuke nik,
handik hegatutzeko
Zerura zuzenik.
Kantaren aldaera honek –testu eta doinu– galderak sortzen ditu. Beste aldaera ezagunaren Arantzazu aldizkariko edizioa baino (1947) lehenagoko fasekoa dirudi. Baina orduan nolatan dago Arantzazukoak kanta sortan, hori 1950-1951 urte ingurukotzat jotzekoa baldin bada? Fase zaharragoko kantaren testua aukeratu zuen, agian konturatu gabe fase berriagokoa ere bertan zuela, titulu ezberdinarekin.
AAB: 156
AAB: 194
AAB: 214
AAB: 241
AAB: 257
