Arantzazuko kanta berriakTestua: Resurrección Maria Azkue
Doinua: Herri-doinua (Frantziska Bengoetxea)
CPV, IX, 17-732 zenb., 851-852 or.
R. M. Azkue, Ardi Galdua, Euskal Editoreen Elkartea, 1989, 68. or.
– AAB: 038-039 –
- Arantzazu aldean izar bat da ageri,
izar horrek izentzat darakusku Mari;
izen gozoagorik, eztitsu samurragorik
entzun ote dakioke Aingeru-eliari. - Beste izen batek zoli han dagi durundi.
Jesus da izen hori, adituz du zori;
Jesusek eman dio bere gozotasuna Amari:
goazen Arantzazura eta gauden adi.
Abesti-testu hau Azkuek asmatu zuen bere Ardi Galdua nobela (Jesusen Biotzaren elaztegia, 1918) burutzeko, Olazagutiako Frantziska Bengoetxeak berari abestutako doinua hartuz, bere Cancionero Popular Vasco-n (II. t., 852. or.) aitortzen duenez; hark abesturiko hitzen ordez, bere aldetik Arantzazuko Andre Mariari eskainitako bestelako hitzak sortu eta egokitu zizkion doinuari. Bere obraren sarreran ere aipatzen du Azkuek kanta hau (I. t,, 51. or.): “La letra que aprendí con la melodía de Arantzazu, todo lo grata que es al corazón por su religiosidad, es insufrible al oído por sus barbarismos; y tuve que substituirla con el poemita que tenéis entre mamos...”.
Honetara azaltzen digu R. M. Azkuek testu honen sorrera: “El folklorista, al terminar de escribir su novelita Ardi galdua, no quiso que la convertida oveja y su cordero balaran sino balidos tradicionales, melodía popular la lindísima aquí transcrita; escribiendo al efecto un poemita alusivo a Nuestra Señora de Aránzazu, a quien cordero y oveja tanto debían” (CPV, 852. or.).
Nobelan, berriz, honela aurkezten du “eresia” bertako protagonistetako batek: “Aita-semeok Arantzazuratea [sic, -tzea] noiz etorriko gogo minez, gutar andiz bizi gera. Gaur zortzi, goizean goiz, emendik orrerako bidea artuko degu. Eresi bat, Arantzazuko Andre Mariarekikoa, apaiz batek oiuki zar txukun bati ezarria, arestian ikasi det. Emen entzunez biotza onenbat gozatu didanean, zeinbat ez ote dit gozatuko, or badantzut?” (68. or.) Aipaturiko apaiza Azkue nobelista bera zen, jakina. Nobelan argitaraturiko testu berbera, aldaketa txikiren batzurekin, argitaratu zuen gero bere CPV obran, doinu eta guzti, Bengoetxearen hitzen kontua ere emanez aurretik.
Arantzazuko Kanta Zaharren Bilduman aurki daiteke Azkueren kantaren eskuzko kopia, aldaera ortografiko txikiekin (G2T, 86. or.); bertako K3B koadernoan (85. or.), berriz, Azkuek berak harmonizatutako bertsioa dago, inprimatua. Eresbil Artxiboan ere badago azken hau.
Dirudienez, Arantzazuko koruak abestu izan zuen Azkueren kanta hau. Hori adierazten du G2T-ko partiturak (82. or.), Arantzazuko baladen beste zenbait partiturekin batera dagoenak; itxura guztien arabera, fraide kantariek edo koruak abesteko idatzi zituzten partiturok. Horri begira ipini zion seguruenik Azkuek berak aipaturiko organoko laguntza ere bere kantari.
Izan ere, G2T sortaren azken aldean (79-91 or.) Arantzazuko balada-kanta hainbaten partiturak daude. Arantzazuko Bildumako REA/JK koadernoan edo beste nonbait aurki daitezkeen kantak dira; horien doinuak kopiatu zituzten musikariek, edota harmonizatu nahiz horien gain bestelako piezarik osatu. Horietan seigarrena da hemengo hau: ez du ezer berririk, CPV-koaren kopia hutsa da.
Aita Donostiak Azkueren kanta ekarri zuen adibide gisa bere “La canción popular religiosa y artística en sus diversas manifestaciones” hitzaldian (IV Congreso Nacional de Música Sagrada, Vitoria, 1928). Kongresuaren Kronikako 4. atalean –“Apéndices”– “Ejemplos musicales de la conferencia” (97-105. or.) epigrafearen azpian, 18. zenbakia darama “Arantzazu-aldean” kantak (euskaraz eta gaztelaniaz).
Azkueren testua ordezkatzera etorriko zen geroxeago I. Omaetxebarriak idatzi zuen hasiera bereko testu berria. Izan ere 1928an, Azkueren testua abiapuntutzat harturik, bertso berriak sortu zituen, lehen lerroa harengandik hartuz: “Arantzazu aldean izar bat da ageri”. Arantzazuko abesti klasiko bihurtuko zen hori.
AAB: 038-039
