Arantzazuko kanta berriakTestua: Patrizio Antonio Orkaiztegi
Jesus eta Mariaren Billerakoentzat..., 91-93 or.
Jatorrizko doinua: “Hiru juezen erabakia” (J. A. Santesteban)
– AAB: 031, 046-047, 049 –
- Arantzazu mendian
zaudean Birjina,
guri lagun nahiean
zerez etorria;
euskaldun jendearen
ongile Maria,
izazu gaur ta beti
gutzaz errukia. - Zaleturikan gatoz
zu ikusitzera,
hartutako mesedez
esker ematera;
baita ere berriak
zuri eskatzera:
iritxi gabetanik
bihurko ez gera. - Lareun ta hamabi urte
beteak dirade
euskaldunak gerala,
Ama, zure jabe;
Rodrigok harriturik
omen zizun galde:
Zeruen Erregina,
Arantzan Zu zaude? - Nahasmendurikan gerrak
euskaldun herriak,
lehorteak hondatu
zituan guziak:
pakea eman zien
Birjina Mariak;
orobat euriz ase
ibar ta mendiak. - Premietan zeudela
gure aurrekoak,
zabaldu ziezkatzun
gozoro besoak:
beharrean baziran
lehengo gurasoak,
ez daude gutxiago
seme oraingoak. - Espero genezake
zugandik, Maria,
eskatutzen dizugun
mesede guzia.
Beti dezu izandu
esku ugaria;
beti dezu ondratu
Aloña mendia.
Orkaiztegiren aipaturiko liburuko Arantzazuko kantetan aurrena da hau.
Hemengo bosgarren eta lehen ahapaldiak –ordena horretan– Bizi nahi liburuan jaso zituen Salbatore Mitxelenak (ik. AEP-2, 296. or.), beste autore batzuen testu-zatiekin batera; autorea eta jatorria aitortuz, jakina.
Orkaiztegik berak seinalatzen du olerkiarentzat “Hiru juezen erabakia” kantaren musika, Jose Antonio Santestebanena (1835-1906), beraren Colección de aires vascongados liburuan argitaratua (1862); baina badira Arantzazuko Musika Artxiboan piezak, Orkaiztegiren lehen ahapaldia oinarrizko testutzat hartuz (beste iturritako bigarren ahapaldiren bat ere erantsiz), bestelako melodiaren gain landuak:
1. Juan Jose Oñederra: “Zortzico a la Sma. Virgen de Arantzazu” –AAB: 031– (Orkaiztegiren lehen ahapaldia + J. I. Aranaren “Agur Arantzazuko arrosa Maria” hasten den kantaren leloa). Oñederra musikariaren berririk ez dut aurkitu; Biktoriano Balerdi musikariaren irakasle zela 1886an Gipuzkoako Alegi herrian, besterik ez. Seguruenik ondo ezagutzen zuen Tolosako parrokoa zen P. Orkaiztegi, eta beraren olerkia hartu zuen oinarritzat bere konposizioak egiteko: bata zenbait ahotsetara eta bestea ahots bakarrera –azken hau “Arantzazu mendian” tituluarekin–. Koruarentzako zatirako, ordea, J. I. Aranaren “Ama Virgiña Aranzazu-coari agur-ona edo salvea” kantaren leloa edo “kantartea” aukeratu zuen:
Agur Arantzazuko
arrosa, Maria,
lora eder zeruko
parerik gabia!
Gugan ezarri zazu
bertute loria,
kendurik pekatuen
arantza elorria.
2. Biktoriano Balerdi: Oñederraren ikaslea mutikotan (1886), irakasleak aukeraturiko Orkaiztegiren testu bera aukeratu zuen, Arantzazuko Andre Mariari zenbait kanta idazteko:
a) “Gozos a la Virgen de Aránzazu” –Arantzazuko Abestien Bilduman Balerdiren “Gozos a la Virgen de Aránzazu” kantetan 2. zenbakiarekin dago markatuta, AAB: 046–: Sarrera, Orkaiztegiren 1. ahapaldia + 1. estrofa, Jose Ignazio Aranaren “Agur Arantzazuko / arrosa zuria” kantaren leloa edo “kantartea” + 2. estrofa, beste norbaitena –Jose Arruek idatzia ote, ortografiaz moldatua?– (Ik. liburuki honetan “Zaindu zazu, Ama Miren” kanta).
b) Arantzazuko Abestien Bilduman bada Balerdiren “Gozos a la Virgen de Aránzazu”-3 ere –AAB: 047–, sarrerako testutzat J. I. Aranaren “Arantzazuko Ama Birjina” kantaren leloa duena, eta estrofatzat Orkaiztegiren hemengo kanta honetako lehen ahapaldia.
c) Orkaiztegiren kanta honetako lehen ahapaldia aukeratu zuen Balerdik bere “Arantzazu mendian. Arantzazuko Birjina Amari erregu bat” ahots bakarreko kanta konposatzeko –AAB: 049–. Konklusiotzat, berriz, J. I. Aranaren “Arantzazuko Ama Birjina” kantaren lelo bera gaineratu zion, bigarren partean:
Arantzazuko Ama Birjina
Zeruko erregin haundia,
kendu pekatu danen arantzak,
eman Jaunaren grazia.
d) Balerdi beraren beste kanta bat bada Arantzazuko artxiboan, “Arantzazu mendiyan” titulua daramana, hain zuzen ere (AranMusArtx, D 24): sarrera eta estrofa –AAB: 045–. Euskarazko testuarekin batera gaztelaniazkoa ere badu. Euskarazko sarreratzat Orkaiztegiren hemengo olerkiaren lehen ahapaldia aukeratu zuen. Estrofak, ordea, ez du euskarazko testurik. Gaztelaniazko testutzat, berriz, XVIII. mendeko “Pues tomó de vuestro pecho” abesti-testua, Arantzazuko Andre Mariari eskainia, aukeratu zuen: bertako sarrera eta bigarren estrofa. Honetara:
Pues tomó de vuestro pecho
Jesús virgíneos candores,
Madre de Dios de Aránzazu,
rogad por los pecadores.
Estrofa
De Cantabria en la Región
serenasteis la discordia,
reduciendo a la concordia
aquella jurisdicción:
¡Oh infinito parangón
de prodigios superiores!
Sei estrofako testu osoa ADK liburu sail honetako VIII. tomoan ikus daiteke –Arantzazu cantado por los poetas–, “Textos de canciones de Arantzazu” eranskinean.
AAB 031
AAB 046-047
AAB 049
