Arantzazuko kanta berriakTestua: Nemesio Etxaniz
Musika: A. Donostia
“Arantzazuko Amari poz-jarioak” (orria), Zarautz: Itxaropena, 1954
Arantzazu, XXX, 1955, 358, zenb., 29. or. // – AAB: 086 –
Elizak aukera digu
Gipuzkoako Zaindari.
Hargatik gaude kantari
Arantzazuko Amari.
- Gure grinen arantzetan
minez gaituzu, Maria:
baina zure elorri horrek
eman du lore zuria.
Arantz arteko larrosa
degu zeruko gidari.
Hargatik gaude... - Baltzategiko Rodrigo
mendian zebilen artzai:
ardi galduak biltzeko
nun ote ziran jakin nahi.
Orduan bila zinduzen
jarraituz kanpai deiari.
Hargatik gaude... - Euskal Herria gorrotoz
zebilen oso galdua,
anai arteko burrukaz
odoletan kutsatua:
baina Zuk eskein zenion
pakea gure herriari.
hargatik gaude... - Loiolako seme jator,
Ignazio doatsua,
Zuregana etorri zan
Jaunagana bihurtua;
ta gau osoa eskeini
zion hortxe zeruari.
Hargatik gaude... - Gure guraso kristauak,
zure oinetan minbera,
Zuregana joaten ziran
bihotz-damuz garbitzera,
ostiral gabak eskeiniz
Jesusen Nekaldiari.
Hargatik gaude... - Sorginen siniskeriak,
oso ziran kaltegarri,
baina Arantzazuko Ama
agertu zan sendagarri,
indar berria emanaz
gure fede zintzoari.
Hargatik gaude... - Mutuak hor dute hitza,
gorrak badute entzumena;
itxuei argia sortzen,
Zu zera Ama, aurrena.
Bizi ta hilen senda-iturri
Zu gaituzu Andre Mari.
Hargatik gaude... - San Frantziskoren semeak
gordetzen zaituzte, Ama;
zure bidez erakutsiz,
nola jaso bizi-zama.
Benedikta hor entzuten
egon ohi gera ameslari.
Hargatik gaude... - Arantzazuko bidean
santutxo asko ditugu.
errosario [sic] esaten
aldapa igotzen degu.
Bide pikea izan arren,
gozo zaio bihotzari.
Hargatik gaude... - Arantzazuko kanpaia,
zaude beti dulundari!
zure bidez gure Ama
bila zagun dizdizari;
ta, Hari esker, Jesus Ona
dezagun betiko sari.
Elizak aukera digu
Gipuzkoako Zaindari.
hargatik gaude kantari
Arantzazuko Amari.
Lehendabizikoz Itxaropena inprimategian argitaratu zuen nonbait autoreak kanta hau, Euzko-Gogoa aldizkaritik dakigunez. “Egilleak [N. Etxanizek] biali digu apainki irarritako laurki au: Gaiñean Arantzazukoaren irudia ageri da arantzez eta bildots txuriz inguratua. Laurkiaren beste iru alderdiak ere elorriz iosita daude. Ederki antolatutako irudi orren erdian Etxaniz'ek Arantzazuko Amari abestu poz-jarioak datoz” (1954-11). Bere horretan inprimatu zuen geroago Gipuzkoako Diputazioaren inprimategiak, Arantzazuko Musika Artxiboan nahiz Eresbilen aurki daitekeena: testu, partitura eta irudi. Doinua A. Donostiarena da; irudia zeinena den, jakin ez.
“Gozos” edo “poz-jario” kanten historia apurra eskaintzen digu Euzko-Gogoako kritikariak: “Euskalerriko olerkari ta bertsolariak gutxitan ibilli zaizkigu pozjarioka, erdalerrietakoak ordea, poz-jario gogorrak izan dira; Amabirgiña ta santu guztien ohoretan idatzi oi zituten poz-jarioak. Katalunyan ere ortarako joera aundia izan dute, an ordea, olerkari garaiek ere ortan ari izan ziran. Ezagunak dira “Goigs a la Mare de Deu de Nuria” Verdaguer'ek eman zitunak. Geienetan gozo oiek, xalo ta apalak izan oi dira katalandarren artean ere, Verdaguer'enak ordea, olerkari garaiaren ikutua dute. Ez zitekean bestera izan ere. Gure artean ez nun poz-jariorik ezagutzen. Iñoiz txikitan San Antonio’ren omenez erderaz nere errian kantatzen zitutenak entzunik nago ala ere. Beraz Etxaniz'tar Nemesi olerkari aipatua asi zaigu lenengo poz-jarioka”.
Ez da hori guztiz egia, 1954 baino lehen, “Arantzazuko Amari poz-jarioak” kantarik bazelako, euskarazko testu eta guzti. Gaztelaniazko “Pues tomó de vuestro pecho” hasten den kantari, XVIII. mendearen erdialdetik datorrenari, eman izan diote bereziki izen hori Arantzazuko literatura eta musikaren historian –titulu bera daraman bestelako gaztelaniazko kantarik ere bada, testu eta doinu, Arantzazuko Amari eskainia–. Biktoriano Balerdi amezketarrak (1870-1903), ordea, euskarazko testua erantsi zion XVIII. mendeko erdarazkoari, P. Orkaiztegiren “Arantzazu mendian” hasten den kantaren lehen ahapaldia, hain zuzen ere, eta “Gozos a Nuestra Señora de Aránzazu - Arantzazu mendian” titulu elebikoa eman zion. Ez dakidana, euskarazko testua geroago beste norbaitek erantsia den; ezetz esango nuke; dena dela, N. Etxaniz–A. Donostiarena baino lehenagokoa da. Areago, E. Azkaratek, J. I. Aranaren “Arantzazuko Ama Birjiña” abesti-testu ezagunaren gain egin zuen pieza musikal bipilari “Gozos a Ntra. Sra. de Aránzazu” izena eman zion, eta, uste dudanez, 1950 baino lehenagokoa izan behar du horrek.
Zer dira ‘gozos’ edo poz-jarioak? Herritar kutsuko kopla gisako kantak dira, Andre Mariaren nahiz edozein santuren dohain bikainak goresten dituztenak. XIII. mendetik hona omen datoz. Bereziki ezagunak eta herrian zabalduak katalanezko ‘goigs’ izenekoak.
N. Etxanizen “Arantzazuko Amari poz-jarioak” olerkiak hainbat argitalpen izan du, goian aipaturikoez gain. Bereziki diptiko formako esku-orri bezala zabaldu zuten, Euskal Herriko beste Andre Mari ezagunei eskainitakoenekin bateratsu (1950.eko urteetan). Arantzazu aldizkariak berak osorik argitaratu zuen 1955ean (358. zenb., 29. or.). A. Donostiaren obren artean ere ikus daiteke, organoko laguntzarekin (Riezu, 1960-1980, IV. t., 80. or.). Arantzazuko Musika Artxiboan bada eskuzko orri bat, M. Idoiagak idatzia: Etxanizen olerkia osorik kopiatuta ekartzeaz gain, organoko laguntza dakar, A. Donostiarena nonbait (Cantos religiosos, 111. kanta). Beste horrelako kopia eskuzkorik ere idatzi zuen bere Arantzazuko Amari sortan (5. kanta).
AAB: 086
