Arantzazuko balada eta kopla zaharrak. (Osagarria)
1 Arantzazu aldean izar bat da ageri
izar horrek izentzat darakusku Mari;
izen gozoagorik, eztitsu samurragorik
entzun ote dakioke Aingeru-eliari.2 Beste izen batek zoli han dagi durundi,
Jesus da izen hori, adituz du zori;
Jesusek eman dio bere gozotasuna Amari:
goazen Arantzazura eta gauden adi.
Lekukoa: Frantziska Bengoetxea
Biltzailea: R. M. Azkue
Iturria: CPV, IX, 17-732, 851-852 or. (G2T, 86. or.)
AKDB, 196-1. erg.
AAB: 038
“Arantzazu aldean” abesti-testu hau Azkuek asmatu zuen bere Ardi Galdua nobela burutzeko, Frantziska Bengoetxearen doinua hartuz, berak Cancionero Popular Vasco-n (II, 852. or.) aitortzen duenez, eta lekukoak erabilitako hitzen ordez, bere aldetik Arantzazuko Andre Mariari eskainitako beste bertsoak sortuz. Horiek jaso ditut goian. Azkuek bere CPV obraren sarreran ere aipatua zuen kanta hau (I, 51. or.): “La letra que aprendí con la melodía de Arantzazu, todo lo grata que es al corazón por su religiosidad, es insufrible al oído por sus barbarismos; y tuve que substituirla con el poemita que tenéis entre manos...”.
Hona hemen lekukoak erabili omen zituen hitzak:
Maria Santisima bekadoriain debota,
Espiritu Santuaren biotzeko esposa maitea,
berak irikiko digu zeruko atea.
Erregiña Soberana, orra neure anima,
Espiritu Santo orrek kreatuta emana neuri
eriotzeko orduan entregatzeko zeuri.
Dirudienez, Arantzazuko koruak abestu izan zuen Azkueren kanta hau. Hori adierazten du G2T-ko partiturak (82. or.), Arantzazuko baladen beste zenbait partiturekin batera dagoenak; itxura guztien arabera, fraide kantariek edo koruak abesteko idatzi zituzten partiturok, liburu honen sarreran azalduta geratu denez. Horri begira ipini zion seguruenik Azkuek berak organo-laguntza ere bere kantari (ik. K3B, 85. or. eta AAB: 038 eta 039). Azkueren testua ordezkatzera etorriko zen geroxeago I. Omaetxebarriak idatzi zuen testu berria.
Izan ere, Azkueren testua abiapuntutzat harturik, olerki berria sortu zuen Omaetxebarriak –lehen puntua Azkuerena da–. Hasierako ahapaldia lelotzat jarriz Azkuek jasotako doinuarekin, hiru estrofa gaineratu zizkion, Arantzazuko baladetako beste herri-doinu batekin; otoitz-olerki bera bi aldaeratan idatzi zuen, aukeran: lehen pertsona pluralekoan bata (OSJ-3, 51. or.) eta lehen pertsona singularrekoan, bestea (M4S, 7. or.): biak daude data berarekin, “14-II-1928”; ikus bien alderaketa ADK liburu sail honetako VI. liburukian: Arantzazuko Kanta berriak, “Arantzazu aldean” kanta. Santutegiko koruak eta konposatzaileek oro har bazterturiko aldaera dakart hona (OSJ-3 sortakoa), jatorrizko ortografian:
Arantzazu-aldean
izar bat da agiri:
inpernurantz amilka
sugea da ihesi;
arantzatik txilin bat
berez ari da dilindari...
Jesus aurtxoarekin
dago Andra Mari.I II Emen gaituzu pozez
Ama maiten ori;
zu ikusi ta ikustera
gatzaizkizu etorri.
Izar distiratzaile
eder zoragarri,
errukiz xamur xamur
dituzu begi bi.Arantzartean gabiltz
arantzaz beterik;
arantz artean zaude
arantza gaberik:
gure negar-bizitzaz
izan zaite erruki;
arantzan zauden orrek
lagun, Ama, guri.III Pekatuak aitortu
goi-damuz zintzoki,
artu anima garbiz
aingeruen ogi;
gure asabengandik
auxe guk ikasi;
euskal-oitura zarrai
sendo nai guk eutsi.