Arantzazuko balada eta kopla zaharrak. (Osagarria)
1 Birjina Amaren eguna da-ta,
dezagun haren kantia,
nik esango det kantia, baina
ongi erantzun jentia.2 Jaiotzen62 danak heriotzia
duda eskusa gabia,
ni nerau ere jaio nintzan ta,
zor det nik heriotzia.3 Heriotziari gauza batekin
ongi natzaio kontentu,
aberatsari diruagatik
ez oi diote parkatu.634 Aberats horrek diruak ditu
pobriak umildadia
umildadiak irikitzen du
Zeru altuan atia.5 Zeru altuan atia eta
paradisuan salia,
harri ebagiz eginik dago
arantzainoko bidia.6 Harri ebagiz bidia eta
zilar labratuz atia,
zilar labratuz atia eta
urregorriz du giltzia.7 Urre siloian jarririk dago
Birjina gure Amandria,
hark halaxe du merezitutzen
nork du halako semea.8 Bederatzi hilian ibili zuan
sabel santian Semea,
bederatzi hilak kunplitu eta
jaio zan Gabon gabian.[9] Jaio zan Gabon gabian eta
mezatxo biren erdian,
mundu guztia salbatu zuan
Natibitate goizian.10 Hark hori hala egin ez balu
gu norako ote ginian,
erdiok orain, bestiok gero
kondenatuko ginian.
Lekukoa: Matiosa Inza (Azkarraga-Uribarri, Oñati)
Biltzailea: J. A. Lizarralde (?)
Iturria: REA/JK, 123. or.
AKDB, 118. erg.
Kanta hau Lizarraldek bildutakotzat ematekoa da, berak adierazten duenez (ik. HVSA, 175. or., 13. oin-oharra): “Recogido en Uríbarri, Oñate. Consta este canto de diez estrofas: en las últimas se hace mención de Jesús Niño, Redentor y remunerador”, dio Lizarraldek.
Zuzenean eta bakarrean ikusita, ez dirudi Arantzazuko Andre Mariarena denik. Baina S. Mitxelenak “Gau-bijilitako kalbario puxkak” poemaren bigarren partetzat hartu zuen, agian bere hango lekuko Maria Josefa Ollakindeak berak kantatu ziolako; baina haren hitzak osorik transkribatu beharrean, REA/JK-ko 80. orrialdera bidali zuen irakurlea, hemengo bigarren bertsotik aurrerakoa osorik hango partetzat sartzekoa dela adieraziz edo (ik. AKDB-ko 086. erg.). Egia esan, “Gau-bijilitako kalbario puxkak” ere (REA/JK, 80) zuzenean ez dira Arantzazuko santutegi eta Andre Mariaz ari, baina Mitxelenak guztiz hango tradizioan eta testuinguruan sartu zituen.
Hemengo kanta hau Arantzazuko Teologiako ikasleen Excelsior aldizkariak argitaratua zuen (IV, 1954 [II. aldia], 13. zenb., 14. or.). Igone Etxebarriak, berriz, ez zuen jaso bere ABK liburuan; bai, ordea, hasiera bereko beste bat (ABK, 91-93. or.), non Arantzazuko baladen oihartzuna entzuten baitu (ik. oin-oharra, 91. or.).
Oharrak
62 Argi eta garbi “jazotzen” dakar jatorrizko eskuizkribuak hemen, baina ‘jazoken’ ere irakur daiteke agian; honetara irakurri zuten, irakurri ere, bai MSJ-k (10. or.) eta bai OSJ-k (49. or.). S. Mitxelenak berak kopiaturiko “Lagunak lagun, kanta dezagun” hasten den –“Gau-bijilitako kalbario puxkak” titulua duen– poeman ‘jayotzen’ entzun zuen Maria Josefa Ollakindeagandik (REA/JK, 80). Horrela ulergarriagoa da.
63 Hamar ahapaldiko testutik hiru bakarrik jaso zituen Lizarraldek (HVSA, 175. or.), hemengo 4-7 ahapaldietako gaia darabiltenak, baina aski ezberdinak hitzetan eta ideien jarraieran. Hona hemen, hiru ahapaldiok (ik. AKDB, 290. erg.):
“Aberatsak diruak ditu,
pobriak umildadea:
umildadeak irikitzen du
Zeru altuan atia.
Harri ebagiz eginik dago
harutzako bidia,
harri ebagiz bidia eta
zilar labratuz atia.
Zilar labratuz atia eta
urregorriz du giltzia,
urre-jarlekuan dago
Birjina gure Ama Andria.
Kanta beraren beste aldaeraren bat ote zuen lekuko berarengandik bildua, eta REA/JK-n jaso gabea? Ala berak bere aldetik –edo liburuaren editoreak– zerbait birmoldatu egin ote zuen jatorrizko testua?