Arantzazuko balada eta kopla zaharrak. (Osagarria)Errodrigotxo Baltzategiko,
Birjina-bilatzailea,
ahuntzaren-bila joan zinan zu36
Arantzazuko mendira.
Birjina Ama bilatu zendun37
arantzan zeuri begira;
laster ta arin etorri zinan
enbajadiaz herrira.
Oñatiarrak joan ziraden
prozesiuaz mendira.
Lekukoa: Oñati - Leintz - Arratia - Araba (J. A. Lizarralde)
Iturria: AIZ, 208. or.; ABA, I-9 (ABB, 639. or.; AHH, 79. or.)
AKDB, 229. erg.
Errodrigo Baltzategikoaren (edo Arantzazuko Andre Mariaren irudiaren aurkikuntzaren) baladaren aldaeraren batzuk agertu ondoren, zera dio Omaetxebarriak “Del Romancero Popular de Aránzazu. Rodrigo, el hijo del Carpintero” artikuluan (AIZ, 208. or.): “Otras versiones dicen:...”; eta berehalakoan dator jasota goiko hori. S. Mitxelenak ere, “Errodrigotxo Baltzategiko” balada “txukuntzeko” ahaleginean, puska bera sartu zuen (ABA, I-9; ABB, 639. or.; AHH, 79. or.). Batak nahiz besteak “Oñatiarrak, Oñatikoak...” ematen dute horren jarraipentzat. Badirudi, REA/JK-ko 27. or.ko “Mundu onetan gura dabenak” aldaeratik aterata dagoela, beraz, puska hau, horko 2-4 ahapaldiak batean jarriz –ABK-k osorik argitaratua du balada hori (57-58 or.)–. Omaetxebarriak eta Mitxelenak, ordea, autonomotzat hartu zuten zatia; eta beroriek eman zioten erabilera autonomoagatik bakarrik jaso nahi izan dut hemen –batak nahiz besteak, ahapalditan banatu gabe eman zuten testua–.
REA/JK-k ez du ez lekukoaren eta ez bilatzailearen berririk ematen. Mitxelenak Koruetako Maria Azkoitia jo zuen puska honen lekuko, baina badirudi nahastu egin zituela REA/JK-ko 26. or.ko (Maria Azkoitiarena) eta 27.enekoa (anonimoa); izatez, hemengo balada hau 27. orrialdekoaren atala izan daiteke –MEB-k eta ABK-k, J. K. Gerra eman zuten aldaera osoaren biltzailetzat (arazo honetaz ikus Agirrebaltzategi 2010a), baina ez 26. orrialdekoaren biltzailetzat; azken hau anonimotzat ematen du Lizarraldek, kantatu ohi duten herri(alde)ak seinalatuz: Oñati - Leintz - Arratia - Araba.
Azkuek bildutako “Ia dirade irurogei urte” hasten den balada-aldaeraren bigarren partearekin badu hurbiltasunik hemengo aldaerak, baina ezberdintasun handiak ere bai.
Andre Mariaren irudia aurkitu zuen mutilak Errodrigo zuen izena, eta Oñatiko Uribarriko Baltzategi baserrikotzat jo izan du tradizioak; Errodrigo Baltzategiko, beraz –Antxo Txapel omen zuen ezizena (ik. OEA, 16. dok, 204. erg.)–. Hala ere, hamaikatxo forma hartu du izenak erromantzearen lekukoen ahotan. Hona aurkitu ditudan forma eta grafiak;38 parentesi artean doa iturria, orrialde eta guzti, eta AKDB-ko erregistro-zenbakia.
- Erodrigotxo Baltzategiko (REA/JK. 26. or. – 017. erg.)
- Erradillatxo (REA/JK, 49. or. – 039. erg.)
- Errodigotzo Baltzeteriko (REA/JK, 53-54 or. – 048 erg.)
- Errodillotxu (REA/JK 236. or. – 008. erg.)
- Errodillotxu Aloxategiko (REA/JK 24. or – 011. erg.)
- Errodrigotxo (204. erg. –210. erg.)
- Errodrigotxo(u) Baltzategiko (REA/JK, 25., 26., 27. eta 35. or. – 016., 017., 018., 023., 229. eta 258. erg.; G2T, 72-73. or. – 190. erg.; EERV, 689. or. – 272. erg.; ABB, 641. or. – 241. erg.; OEA, 14. dok. – 202. erg.).
- Baltzategiko Rodrigo artzaia (REA/JK 23-24 or. – 010. erg.)
- Derrodigotxu, Derrodigotxu (MEB, 63. or. – 282. erg.)
- Errodrigotxo Galtzategiko (EERV, 697. or. – 260. erg.)
- Errodrigotxu, Errodrigotxu (REA/JK, 53. or. – 047 erg.)
- Eurreriotxo Baltzategiko (REA/JK, 26. or. – 017. erg.)
- Rodrigo (deritxona) (EERV, 698. or. – 255. erg.)
- Rodrigo Bal(t)zategiko (REA/JK 24. eta 90-91 or. – 014. eta. 100 erg.; G2T, 60-63 eta 74-75 or. – 185. eta 191. erg.)
- Rodrigo Balzategi (REA/JK, 69. eta 73. or. – 060 eta 064. erg.; K3T, 66. or. – 056. erg.).
- Rodrigo Balzateiko (G2T, 68-69 or. – 187. erg.)
- Erolitetxu Altzetariko (MEB, 62. or. – 281. erg.)
- Ardizaintxue, pastoretxue (OEA, 14. dok. – 202. erg.)
- Ardizaitxoa, pastoretxoa (REA/JK 35. or. – 023. erg.)
- Artzai ontxoa (REA/JK, 24. or. – 013. eta 274. erg.; KAB, 15-16 or.)
- Artzai Rodrigo Baltzategiko (OEA, 16. dok. – 204. erg.)
- Artzaritxoa, artzaritxoa (AIZ, 477. or. – 257. erg.)
Oharrak
36 REA/JK, 27: “... joan zinian” (baita AHH-n ere). Omaetxebarriak aldatua.
37 REA/JK, 27: “... billatu zeben” (baita AHH-n ere). Omaetxebarriak aldatua.