Arantzazuko balada eta kopla zaharrak. (Osagarria)
1 Harmailaetan altuan dago
Birjina Begoiñakua.
Hala bere ta altuagoan
Birjina Arrratekua,
danen artean altuenean
Birjina Arantzazukua.2 Zazpi dontzeilak josi ei dabe
Birjina Amaren belua,
dontzeilak bere ederrak dira,
belua ederragua.
Biltzailea: Ignazio Omaetxebarria
Iturria: OEA, 15. dok. (ik. 20-5. dok.)
AKDB, 212. erg.
Kanta honen hiru aldaera erabili zituen Omaetxebarriak esku artean: a) Lizarralderen “Andra Mari” (Bizkaia) liburutik (89. or.) jasoa eta REA/JK-n kopiatu zuena, zerbait “zuzenduta” (51. or.); b) OEA sortako 20. dokumentukoa, eta Eibar aldizkarian argitaratu zuena (1963, 6. zenb., 7. or.; ik. AIZ, 230. or.), eta ABK liburuak 79. orrialdean argitaratua; c) OEA sortako 15. dokumentukoa, hemen jasotako hau.
Azken hau ere Lizarralderen Andra Mari... de Vicaya liburuko 89. orrialdekoa dela dio eskuizkribuan, baina “adapt.” [=adaptado?]; kanta berbera izanik ere, nabarmenak dira, izan, bi aldaeren arteko ezberdintasunak: – ‘dago’ aditza lehen lerroan; – bigarren puntuko “ala beretan” “ala bere ta” bihurtu da; – hirugarren puntuko “Birjiña orreitan ederrena” “danen artean altuenean” bihurtu da; – laugarren puntuko “josten diote” orain “josi ei dabe” bihurtu da; – hango laugarren puntuko “bere buruko belua” “Birjiña amaren belua” da hemengoan, bestelako aldaeretan ez dagoena; – bosgarren puntuko ‘ere’ ‘bere’ bihurtu da; – bukaerako ‘baña’ hitza desagertu egin da. Bizkaieraren kutsu handiagoa du Omaetxebarriaren aldaerak. Hurbilagoa da testua OEA-ko 20. dokumentukoarekin, baina hori ere bestelako aldaeratzat jotzekoa da.
Hemengo aldaera hau Aránzazu, santuario mariano del siglo XV... idazlanaren barruan jaso zuen Omaetxebarriak, aldaketa txikiren batzurekin: ‘altuenean’ hitzaren ordez ‘ederrena da”, adibidez (1975eko Urte Santuan Erroman egindako Kongresu mariologiko-andremariarrean aurkeztu zuen hitzaldia, eta Aktetatik aparteko liburuxkan argitaratu zuen). Kantaren aldaeratzat jo zituen ondorengo bi ataltxook (OEA, 15. dok.):
Birjina (i)Ama Arantzazuko
urre gorriaz koroa,
zilar zuriaz lepoa eta
seda dindilaz beloa,
[berak iruina, berak eihoa]
berak soinean [daroa].Iturri hartan jabonatzen da
Birjina Amaren belua,
berak iruina, berak eihoa,
Birjina Amaren belua.
“Harmailaetan altuan” kantaren aldaeratzat ez, baina horren osagarritzat dira hartzekoak bi puskok. Izatez, biak dira testu zabalagoen barruko atalak: Josefa Auzmendiren “Arantzazura egin dut promes” aldaeraren 11-12 ahapaldien sintesi modukoa da funtsean aurrena (ik. AKDB, 025. erg.); eta Julian Alustizak Maria Lizarragarengandik 1956an Etxarri-Larraunen jasotako “Zure ardiak ongi dabiltza” kantaren bigarren ahalpaldia da hemengo bigarrena. Kanta hori osorik OEA sortan aurki daiteke (24. dok.; AKDB, 216. erg.).
Kanta honen doinua ere proposatu zuen Omaetxebarriak (ik. OEA-ko artxiboko 20. dok, 26. doinua), nahiz eta bertako testua Eibar aldizkarian argitaraturikoa izan.