Arantzazuko balada eta kopla zaharrak. (Osagarria)Pausu santuak ongi kontatzen
mundu honetan lehenena
Ama Birjina izan zan,
hilez geroztik Seme ona.
Dudarik gabe, egia dela
nahi duzu klaridadea:
Ana Maria Agredakoak72
emanen dizu fedea.
Lekukoa: Joan Kruz Iriondo (Arrua)
Biltzailea: Resurrección M. Azkue
Iturria: REA/JK, 41. or. (CPV, X, 38-843, 983. or.)
AKDB, 031-1 erg.
Balada-zati hau “Gure Ama Birjina Arantzazukoa” bi ahapaldiko kantaren gehigarri bezala ageri da CPV-n –“Además de estas dos [estrofas] dio el cantor una tercera que dice:”, Azkuek idatzia; eta ondoren dator “Pausu santuak...”–. Honen aurreko “Hamabost pausuz konponitzen da” kantaren bigarren eta hirugarren ahapaldiak daude funtsean hemengoan; eta jatorrizkoan dena jarraian idatzita badago ere, nabari da bi ahapaldi direla, errima-aldaketari begiratuz.
Izatez, aparteko historia izan du testu honek Arantzazuko Kanta Zaharren Bilduman eta argitalpenetan. REA/JK-n bi ekinalditan dago kopiatuta kanta osoa (41. or.): aurrenik lehen ahapaldia bakarrik, doinu eta guzti, eta geroago bigarren ahapaldia eta hemengo gehigarri hau. J. A. Lizarraldek bi alditan argitaratu zuen aldaera hau: AMG, 207. or., eta HVSA, 203. or. I. Omaetxebarriak ahapaldi bakarrean eman zuen: “San Pedro Regalado en Aránzazu. El ejercicio de la Cruz y otras devociones afines en el Santuario” artikuluaren barruan (Arantzazu, XXXVII, 1956, 369. zenb., 75-59+85 or.; ik. AIZ, 181-190 or.). Antonio Zabalak bi ahapalditan banatuta argitaratu zuen (EERV, 578. or.).
Zein da kantaren doinua? Azkuek “Gure Ama Birjina Arantzazukoa” kantatzeko emandako Iriondoren doinuak ez du balio puska gehigarri honetarako, neurri ezberdinekoa delako. Baina “Hamabost pausuz konponitzen da” baladaren erdian sartuta dagoenez (CPV, IX, 14-729, 848-849 or.), pentsa daiteke, Azkuek aldaera horretarako emandako Justa Goldazarenaren doinuarekin kantatzekoa dela puska hau ere.
S. Mitxelenak “Arantzazura bidean” balada “txukunduaren” azken zatitzat ipini zuen kanta hau, bere aldetik berrinterpretatu eta birmoldatuta (ABB, 656. or.; AHH, 107. or.). Honetara:
Pauso santuak kontatutzeko
erromerian barrena,
Birjinak berak ematen digu
ejenplua ta kemena.
Birjinak berak kontatu zitun
mundu honetan aurrena
Jesu Kristoren pauso santuak,
hil orduko Seme ona.
Dudarik dunak ikasiko du
gau-bijilian egia:
Ama Maria Agredakoak
emango digu argia.
Oharrak
72 Hemengo ‘Ana’ badirudi inprimaketa-okerra dela Azkuerenean, eta ‘Ama’ behar zuela, azpian idatzitako oharrari begiratzen badiogu. Horrela interpretatu dute autore gehienek.