Arantzazuko balada eta kopla zaharrak. (Osagarria)
1 Txoragarrizko berri gozoa,
bihotz pozkidagarria,39
lasterka nator kantatutzera,
aitu bertatik egia:2 Baltzategiko Rodrigo artzaia
Antxo Txapel (deitzen dana),40
Aloña mendi tontorrian
zan goiz-goiztikan joana.3 Han bat-batian agertu zaio
Arantza zorrotz gainian
Zeruetako Ama Birjina,
Jesus dabela besoan.
Testua: Toribio Alzaga
Lekukoa: Kaietana (Bidaurreta-Oñati) (?)
Iturria: REA/JK, 24. or.
AKBD, 012 erg.
Salbatore Mitxelena, Arantzazuko Balada eta Kanta Zaharren Bilduman aurkitu eta bere sortan (M4S, 2. or.) kopiatzean, konturatu zen pieza hau ez zela herri-kanta, eta ez Arantzazuko baladatzat hartzekoa ere, B. Zapirainen Txanton Piperri operako zatia baizik (ik. ABB, 640 or., lehen oin-oharra; AHH, 79. or.). Jatorriz herri-balada ez bada ere, hemen jaso nahi izan dut, Bilduman beste baladen tartean dagoelako REA/JK-n eta seguruenik herritarren ahotan ibili zelako, haiekin nahasita. Horren adierazgarria da I. Omaetxebarriak bildutako lau ahapaldiko “Artzai Rodrigo Baltzategiko” balada-aldaera ere: horko laugarren ahapaldi bezala dago hemengo lehen ahapaldia eta bigarren ahapaldi bezala hemengo laugarrena (ik. ondorengo orrialdean).
REA/JK iturrian ez da kantaren lekukorik ageri; kantaldi luzeagoaren parte bezala dago kopiatuta bertako 23-24 orrialdeetan. I. Omaetxebarriak identifikatu eta bereizi zituen hor balada-kanta ezberdinak, hemengo hau eta “Errodillochu juan zanian”, besteren artean. Azken hau, berriz, Oñatiko Bidaurretako Kaietanak abestua omen zen, S. Mitxelenak dioenez (ik. AHH [ADK-IX] 77. or.) Beraz, uste izatekoa da, “Txoragarrizko berri gozoa” ere haren ahotatik jasoa dela.
______________
Honetara da Txanton Piperri operako kanta hitzez hitz eta bertako grafiarekin (3. ekitaldia, 5. eszena, 144-146 or.; ik. AAB: 033):
1 Choragarrizko berri gozoa
biyotz pozquidaz garriya
lasterka nator kontatutzera
aitu bezate egiya.2 Ez degu ezer jakiñ biarrik
orren berri ona al da?
Oberik ezin izan liteke.
Orduan kontatu bada.3 Balzategiko Rodrigo artzaiya,
Ancho Chapel deitzen dana.
Aloña mendi tontor tontorran
Zan goiz goizetikan juana.4 An bat batian agertu zayo
arantza zorrotz gaiñian
Zerubetako Ama Birgiña
Jesus dabela besoan.
Oharrak
39 Jatorrizkoan “pozkidaz garria”; I. Omaetxebarriak zuzendu zuen REA/JK koadernoan, ‘pozkidagarria’ idatziz.
40 Errodrigo Baltzategikoaren “Antxo Txapel” ezizena XVII. mendetik dator nonbait, Juan de Villafaña-k Espainiako Andre Mariaren irudiei buruz idatzitako obratik, non Arantzazukoak ere bere lekua baitzuen. Hona erreferentzia osoa: Compendio histórico en que se da noticia de las milagrosas, y devotas imágenes de la reina de cielos, y tierra, María Santísima que se veneran en los más célebres santuarios de Hespaña, Salamanca: Imprenta de Eugenio García de Honorato, 1726. Obrako kapituluetako bat “Imagen de nuestra Señora de Aránzazu” da, eta bertako 59. orrialdean dakar honako hau: “El año de 1469, un Pastor, que se llamaba Rodrigo Balzátegui, a quien conocían más los otros compañeros pastores por el nombre de Ancho-chapel...”.